1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Αστέριος1 καταγόταν από την Καππαδοκία. Γεννήθηκε μεταξύ του 330 και 3352 και πέθανε μεταξύ του 420 και 425. Αρχικά σπούδασε, κατά τα λεγόμενα του ιδίου, κοντά σε κάποιο Σκύθη, δηλαδή Γότθο, ο οποίος είχε πουληθεί αιχμάλωτος στην Αντιόχεια, αλλά χάρη στις γνώσεις του αναδείχθηκε διδάσκαλος της ελληνικής, της λατινικής και των νομικών. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του ο Αστέριος μελέτησε με αφοσίωση συγγράμματα αρχαίων φιλοσόφων και ρητόρων και ιδιαίτερα του Δημοσθένη. Αργότερα, κατά πάσα πιθανότητα για περιορισμένο χρονικό διάστημα, άσκησε το επάγγελμα του σχολαστικού (δικηγόρου). Κατά την περίοδο 380-390 διετέλεσε επίσκοπος της Αμασείαςτου Πόντου, διαδεχόμενος τον Ευλάλιο. Υπήρξε γνωστός στην εκκλησιαστική γραμματεία για την πηγαία ευσέβειά του και διακρίθηκε ως συγγραφέας ομιλιών και λόγων. Μάλιστα ο πατριάρχης Φώτιος εξαίρει τα χαρίσματά του και τονίζει το ορθόδοξο πνεύμα των έργων του. Χαρακτηριστικό στις ομιλίες του Αστερίου είναι το ρητορικό ύφος. Με ευφράδεια και θρησκευτικό σθένος πραγματεύεται θέματα της πίστης υπερασπιζόμενος με πειστικότητα τις θέσεις των ορθοδόξων. Συνέγραψε μία σειρά ομιλιών και λόγων. Του αποδίδεται και ένα εγκώμιο του Βασιλείου, επισκόπου Αμασείας. Το έργο του, μολονότι σχετικά μικρό σε όγκο, εκτιμήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τους μεταγενέστερους.
2. Ομιλίες
Έχουν διασωθεί 16 ομιλίες του Αστερίου, ενώ ο Φώτιος αναφέρει στον κώδικα 271 της Βιβλιοθήκης του άλλες 4. Ορισμένες από τις ομιλίες μεταφράστηκαν στα σλαβικά, στα γεωργιανά και στα λατινικά. Χαρακτηριστική στο έργο του είναι η πολεμική εναντίον των ειδωλολατρών και των αιρετικών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η Δ΄ Ομιλία, ο «Λόγος κατηγορικός της εορτής των Καλανδών», την οποία ο Αστέριος εκφώνησε την 1η Ιανουαρίου του 400 καταφερόμενος κατά του Λιβανίου και των ειδωλολατρικών δοξασιών που σχετίζονταν με τον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς. Η ΙΑ΄ μάλιστα ομιλία, η «Έκφρασις εις την αγίαν Ευφημίαν την μάρτυρα», αποτελεί σπάνιο δείγμα περιγραφής του διακόσμου ενός ναού, του μαρτυρίου της Αγίας Ευφημίας στη Χαλκηδόνα.3 Η ομιλία αυτή χρησιμοποιήθηκε στο σύνολό της κατά τη Ζ' Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (787) από την παράταξη των εικονόφιλων για να στηρίξουν τις θέσεις τους και αργότερα μεταφράστηκε από τον Αθανάσιο Βιβλιοθηκάριο στα λατινικά. Το έργο του Αστερίου διακρίνεται για το αρχαΐζον και κομψό ύφος, ενώ φαίνεται ότι του είναι εύκολη η χρήση ρητορικών τρόπων και σχημάτων. Παράλληλα με την πραγμάτευση εκκλησιαστικών και θρησκευτικών θεμάτων, παρέχονται πλήθος πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες.
1. Δεν πρέπει ο Αστέριος Αμασείας να συγχέεται με τον Αστέριο Σοφιστή ή Καππαδόκη, έναν από τους πρώτους οπαδούς της αρειανής αίρεσης, που έζησε κατά το α' μισό του 4ου αιώνα, υπήρξε γόνιμος συγγραφέας και διακρίθηκε για τις μετριοπαθείς του θέσεις μέσα στην παράταξη των αρειανών.
2. O M. Bauer πιθανολογεί ότι ο Αστέριος γεννήθηκε στην Αντιόχεια, όπου και έλαβε τη μόρφωσή του· βλ. Bauer, M., Asterios, Bischof von Amaseia: Sein Leben und seine Werke (Würzburg 1911), σελ. 25 κ.ε.
3. Η ομιλία αυτή απευθυνόταν στους πολίτες της Χαλκηδόνας. Κατά τον C. Mango ο Αστέριος διέμενε για κάποιο διάστημα στην πόλη αυτή· βλ. Mango, C., The Art of the Byzantine Empire 312-1453: Sources and documents (New Jersey 1972), σελ. 38.